Amipli dizanteri, entomoeba histolytica adı verilen amipin neden olduğu bir rahatsızlıktır. Her yaşta insanı etkisi altına alan amip, çeşitli yiyecek ve içecekle bulaşmaktadır. Suda bulunan amip kistleri klorlamaya karşı duyarlıdır. Bunlar yüksek ısıda ölmektedir. Amip kistlerinin taşınmasında hamam böcekleri ve sinekler etkilidir.

Amipin bulaşıcı formu yani 4 çekirdekli kisti ağız yoluyla alınır. İnce bağırsaklara inen kist burada çatlar ve 4 adet amipçik ortaya çıkar. Bunlar ikiye bölünerek 8 tane amipçik oluşturur. Ardından kalın bağırsağa geçen kistler hastalık yapan trofozoid haline dönüşürler. Burada olgunlaşan ve su kaybına uğrayan amip, yeniden 4 çekirdekli forma dönüşerek, dışkıyla dışarıya atılır. Bu nedenle taşıyıcı olan kişilerin dışkısında bu kistlerden bulunur. Dışarıda amipler toprak ve suda canlı olarak yaşayabilirler. Kalın bağırsağa yerleşen amipler burada yaralara neden olurlar. Özellikle kan akımının az olduğu alanları tercih ederler. Ancak her amip kalın bağırsakta hastalığa neden olmaz.

Hastalıkta kuluçka dönemi 4-5 günle, 1-4 ay arasında devam edebilir. Su aracılığıyla bulaşan amiplerin hastalığı daha şiddetli olur. Bazen belirti göstermese de bazı hastalarda kilo kaybı, iştahsızlık, kanlı ishal ve kusma görülebilir. Kalın bağırsaklarda delinme etkisi nadiren oluşur. Genellikle kalın bağırsakta kitleler oluştururlar. Hastalarda vücut direncinin düşmesiyle birlikte ortaya çıkar. İleri aşamalarda kana karışarak yayılır, karaciğer, beyin, dalak, deri, akciğer, idrar yolları gibi bölgelerde apselere neden olur. Karaciğeri etkilediğinde ateş, terleme etkisi gösterir, karaciğerde hassasiyet ve büyüme yapabilir. Karaciğerin tamamını 2-3 haftada etkiler. Diğer ishal türlerinden kanlı dışkılamayla ayrılır. Bu acilen müdahale edilmesi gereken bir hastalıktır. Bu nedenle ihmal edilmemelidir.

Hastalığın erken dönemde teşhis edilmesi önemlidir. Taze dışkıyla yapılan laboratuvar tetkiklerinde, ayağımsı uzantılarıyla hareket eden amipler tespit edilir. Dışkıda belirlenen Charcot Leyden kristalleri hastalığın tanısı için yeterlidir. Taşıyıcı olan hastalarda 2 tane çekirdekli kist, hasta olan kişilerde 4 tane çekirdekli kist belirlenir. Etkilediği organlara özgü tetkiklerde tanı için yardımcı olur. Bunun için röntgen çekimi, bilgisayarlı tomografi, MR gibi tetkikler yapılabilir.

Hastalığın tedavisinde metranidazol ile terasiklin ilaçlardan faydalanılır. Hastalara genellikle 10 gün süreyle tedavi uygulanmalıdır. Bu hastalığın tedavisinde antibiyotikli ilaçlardan da yararlanılır. Hastaların temizliğe dikkat etmesi, suları 50 derecenin üzerinde ısıtması faydalı olabilir. Mide asidinin amipler üzerinde bir etkisi yoktur.